Czy produkcja i sprzedaż zamienników jest legalna? Klauzula napraw a ochrona wzorów przemysłowych

• Sprawdź ceny minimalne za usługi rzecznika patentowego

Właściciel wzoru przemysłowego ma do niego wyłączność, ale są wyjątki

Polska ustawa Prawo własności przemysłowej mówi, że:

Przez uzyskanie prawa z rejestracji uprawniony nabywa prawo wyłącznego korzystania z wzoru przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

art. 105 ust. 2

Jeżeli więc chcesz zarabiać na wzorze, musisz mieć na to zgodę właściciela praw.

I faktycznie do 2007 r. w takim kształcie ta zasada funkcjonowała.

Koncernom motoryzacyjnym przysługiwał monopol na produkcję widocznych elementów swoich samochodów. Powołując się na przyznane im prawa z rejestracji mogły zablokować produkcję i montaż zamienników niezależnym firmom. Naprawy mogły być dokonywane jedynie przy użyciu części oryginalnych od producenta.

Oznaczało to, że taki koncern nie musiał z nikim konkurować na rynku, więc ceny części swobodnie podwyższał.

Klauzula napraw pozwala na sprzedaż zamienników

Wraz jednak z nowelizacją, która weszła w życie w 2007 r. ten monopol prawny koncernów został złamany. Zaczęła obowiązywać „klauzula napraw”.

Przepisy w obecnym kształcie mówią, że:

Art.  106¹.  [Klauzula napraw]
1.  Ochrona z tytułu prawa z rejestracji wzoru nie przysługuje wytworowi, który stanowi część składową wytworu złożonego, używaną do naprawy tego wytworu w taki sposób, by przywrócić mu jego wygląd początkowy.
2. Osoby trzecie mogą korzystać z wytworu, o którym mowa w ust. 1, poprzez jego wytwarzanie, oferowanie, wprowadzanie do obrotu, import, eksport lub używanie wytworu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub poprzez składowanie takiego wytworu dla takich celów.

Art. 115  Uprawniony z rejestracji wzoru przemysłowego nie może zakazać osobie trzeciej korzystania z wzoru:

7) przez wykonanie na indywidualne zamówienie naprawy związanej z odtworzeniem części składowej wytworu złożonego, w celu przywrócenia mu pierwotnego wyglądu.

Klauzula napraw umożliwia więc firmom niezwiązanym z koncernami produkcję i sprzedaż zamienników do zarejestrowanych wzorów. Aby takie działanie było legalne, spełnione muszą być łącznie dwa warunki:

• Po pierwsze klauzula napraw odnosi się do widocznych części składowych produktu „segmentowego”. Przykładem może być zderzak do samochodu. Elementy niewidoczne w trakcie normalnego użytkowania takiego towaru nie są objęte klauzulą napraw.

• Po drugie ważny jest cel użycia takiego wzoru. Legalne jest jedynie użycie takiej części do naprawy produktu złożonego i przywrócenia mu wyglądu początkowego. Najczęściej chodzi o to, aby po wypadku, pojazd przywrócić do wyglądu początkowego.

Przykład: Ochrona części samochodowych

Urząd Patentowy nie będzie robił problemów przy rejestracji wzoru zderzaka samochodowego. Bez zgody właściciela tych praw można produkować i sprzedawać zamienniki jedynie w celu naprawy konkretnego modelu samochodu. Niezgodne z prawem będzie wykorzystanie takiego zderzaka w samochodzie składaku.

Złamaniem prawa będzie również użycie takiej części w innym modelu samochodu np. do jego tuningu. Co do zasady bowiem klauzula napraw ma na celu przywrócenie początkowego wyglądu wytworu.

^{Dalsza część artykułu pod formularzem.}

Klauzula napraw zmienia zasady gry a producent musi to tolerować

Wprowadzenie klauzuli napraw z jednej strony wpływa na konkurencyjność w branży, ale jest korzystne również dla finalnych nabywców takich części.

Złamanie monopolu producentów samochodów uwolniło rynek i pozwoliło wejść na niego niezależnym firmom z własnymi produktami.

A jako, że takie nieoryginalne kopie są tańsze od oryginałów, naprawa pojazdu stała się tańsza. Kierowca ma obecnie wybór, z których części skorzystać przy naprawie. Koncerny również czują za plecami oddech konkurencji, więc w sposób przemyślany ustalają ceny swoich części. Jeżeli cena będzie za wysoka, konsumenci masowo wybiorą zamienniki.

Z drugiej strony koncerny mogą mieć problemy z egzekwowaniem ochrony z tytułu rejestracji wzoru przemysłowego. Jak bowiem sprawdzić, czy dana część została wyprodukowana do naprawy, a nie tuningu. Ewentualnie, czy zewnętrzna część zamienna w jakimś samochodzie posłużył faktycznie do jego naprawy.

Prawo własności przemysłowej: Klauzula napraw to nie zgoda na każde kopiowanie części oryginalnych

Prawo jest bardziej skomplikowane niż mogło by Ci się wydawać. Wiem, że ludzie oczekują prostych odpowiedzi typu, że coś można zrobić lub nie. Zawsze wtedy powtarzam, że wszystko zależy od okoliczności konkretnej sprawy. Jeżeli Twoje produkty spełniają wszystkie wymogi, aby zastosować klauzulę napraw w Polsce, to działasz legalnie.

Częściej jednak trafiam na oferty typu „torebki inspirowane” i 1:1 skopiowane produkty znanych marek. Ewentualnie ktoś na dywanik do samochodu nanosi logo OPEL i pisze, że to jedynie w celach informacyjnych. W końcu ktoś inny w 30% zmienia rysunek Kaczora Donalda i też czuje, że obszedł system.

To akurat ewidentne przykłady złamania prawa. Jeżeli jednak chcesz spać spokojnie, to skonsultuj swoją sytuację ze mną. Lepiej zapobiegać problemom, niż wyplątywać się latami ze sporów.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości: Klauzula naprawy a prawa do wzorów wspólnotowych

W wyroku z 20 grudnia 2017 r. w sprawach połączonych C-397/16 i C-435/16, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) podjął kluczową decyzję dotyczącą „klauzuli naprawy” w kontekście praw ze wzorów wspólnotowych.

Sprawy dotyczyły konfliktu pomiędzy producentem części do samochodów Acacia, a producentami samochodów – Audi i Porsche. Acacia produkowała i sprzedawała części samochodowe – felgi aluminiowe, które były kopiami chronionych wzorów Audi i Porsche. Koncerny samochodowe pozwały Acacia we Włoszech i w Niemczech.

Firmy motoryzacyjne opowiadały się za wąska interpretacją klauzuli napraw. Ich zdaniem, powinna ona dotyczyć tylko tych części zamiennych, które muszą wyglądać dokładnie tak jak oryginalne, aby pasować do całości pojazdu. Dobrymi przykładami są tu m.in. światła czy elementy karoserii – ich wygląd jest bezpośrednio uzależniony od kształtu samochodu. Jednak kwestia felg jest już inna – według nich, nie należą one do tej kategorii, gdyż ich wygląd nie jest ściśle powiązany z wyglądem samochodu jako całości.

TSUE wydał trzy istotne decyzje w ramach tych spraw:

1. Klauzula „naprawy” nie ogranicza ochrony wzoru tylko do tych, które zależą od wyglądu całego produktu. Odnosi się ona do każdej części składowej, która jest używana do naprawy produktu i przywrócenia mu oryginalnego wyglądu.
2. Powołując się na klauzulę naprawy, część zamienna musi być identyczna z częścią oryginalną w momencie wprowadzenia produktu do obrotu po raz pierwszy. 
3. Jeżeli producent lub sprzedawca chcą skorzystać z „klauzuli naprawy”, muszą upewnić się, że wszystkie osoby w dalszym etapie łańcucha dostaw przestrzegają warunków określonych w tej klauzuli. Oznacza to, że muszą zachować odpowiednią staranność, aby upewnić się, że wszyscy przestrzegają przepisów. 

W ten sposób wyrok Trybunału klaryfikuje zasady stosowania „klauzuli naprawy”, podkreślając zarówno prawa właścicieli wzorów, jak i konieczność wolnego rynku na rynku części zamiennych.

Czy sprzedaż zamienników jest legalna? Podsumowanie

Osobiście mam wrażenie, że po wprowadzeniu klauzuli napraw ochrona pojazdów przy pomocy wzorów przemysłowych trochę traci sens. Co prawda daje uprawnionemu narzędzie do walki z naruszycielem, ale udowodnienie tego naruszenia jest trudne.

Być może więc przedsiębiorstwa rejestrują tego typu wzory, aby postraszyć konkurencję, ale ostatecznie nie dochodzić roszczeń na drodze sądowej. Takie zachowanie w przypadku wzorów jest dość częste. Przedsiębiorca, który się przestraszy i nie skonsultuje się z rzecznikiem patentowym zatrzyma sprzedaż reprodukowanych części.

I ekonomicznie zyskuje na tym właśnie właściciel wzoru.

Zobacz również:

• Własność intelektualna a własność przemysłowa. Co te pojęcia oznaczają?
• Koszt rejestracji firmowego logo. Poznaj aktualne na 2023 rok opłaty
• Czy można zarejestrować znak słowny na osobę fizyczną?
• Opisowa nazwa firmy. Najczęstszy powód odmowy rejestracji znaku
• Piraci domenowi i szantaż domenowy. Jak się nie dać naciągnąć?
• Co oznacza symbol C w kółku (©)?
• Jak mogę sprawdzić, czy logo, które stworzył mi grafik, jest plagiatem?
• Jak chronić domenę internetową?